Obrazek dewocyjny "Pamiątka z Kobylanki”

Informacje

Nr inwentarza

MNS KW 9895 EI/1430

Dział

Dział etnografii

Technika

pocz. XX w., wysokość 12,5 cm, szerokość 9,8 cm

Klasyfikacja praw autorskich

Opis

W sądeckim skansenie, w niewielkiej biedniackiej chałupie z pogórzańskiej wsi Lipnica Wielka, urządzonej jako dom wiejskiej zielarki, zwraca uwagę rząd świętych obrazów nad oknem, na ścianie naprzeciwko wejścia. Po prawej stronie, nieco z boku, wisi niewielki, owalny obrazek. Jeśli podejdzie się bliżej, można dostrzec, że jest to czarno-białe wyobrażenie barokowego ołtarza z wizerunkiem Ukrzyżowania. W dolnej części widnieje dość trudno czytelny podpis (pisownia oryginalna): „Prawdziwy wyzerunek P. Jezusa / z Ołtarzem w Kobyla[nce]”. To niewielkie przedstawienie w szklanym owalu jest zatem związane z kobylańskim sanktuarium – być może stanowi pamiątkę pielgrzymki do tego miejsca kultu.

Kobylanka to wieś położona około 5 km na wschód od Gorlic, wśród łagodnych wzgórz Obniżenia Gorlickiego, na obszarze zamieszkiwanym przez grupę etnograficzną Pogórzan Zachodnich. Znana historia wsi sięga XIV wieku. W roku 1680 ówczesny właściciel Kobylanki, hrabia Jan Wielopolski, udał się w podróż do Rzymu. Tam w dowód wdzięczności za zasługi dla Kościoła otrzymał od papieża Innocentego XI kopię watykańskiego obrazu Pana Jezusa Ukrzyżowanego. Po powrocie hrabiego do Polski obraz został umieszczony w kaplicy dworu Wielopolskich w Kobylance. Wedle przekazów 7 grudnia 1681 roku podczas nieszporów odprawianych przez Ojców Reformatów z niedalekiego Biecza nad kaplicą ukazała się wielka jasność, której źródłem był właśnie ten obraz. W dniu Zesłania Ducha Świętego w roku 1682 obraz został przeniesiony do kościoła parafialnego. Ludzie modlący się przed nim zaczęli doznawać wielu łask, w tym także cudownych uzdrowień. Na początku XVIII wieku, w latach 1709 – 1712, Małopolskę i Podkarpacie nawiedziła wyjątkowo groźna epidemia dżumy. Według legendy właścicielka gorlickiego dworu miała proroczą wizję senną mówiącą, jak ustrzec Gorlice od choroby. Zaraza miała ustać, jeśli niewinne dziewczęta, którym na chrzcie nadano imię Maria – na pamiątkę Matki Bożej – obejdą w procesji granice parafii, błagając o zmiłowanie Boże i śpiewając pieśni maryjne. Tak się też stało – ubrane na biało dziewczęta w welonach i z kagankami w rękach obeszły granice gorlickiej parafii, kończąc pielgrzymkę przed obrazem Pana Jezusa Ukrzyżowanego w Kobylance. Epidemia w Gorlicach ustała, a na pamiątkę tego zdarzenia do dziś podtrzymywana jest tradycja gorlickich Maryjek, które uczestniczą w corocznej procesji w dniu 8 grudnia, w święto Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Zatrzymanie zarazy to tylko jeden z cudów, których ludzie doznali, modląc się przed kobylańskim obrazem. Na podstawie zebranych świadectw obraz dekretem biskupa krakowskiego został uznany za cudowny w roku 1728. W okresie zaborów Kobylanka stała się jednym z najważniejszych sanktuariów w Galicji. Przybywały tam pielgrzymki nawet z  terenów dzisiejszej Słowacji i Węgier. Obecny kościół w Kobylance, późnobarokowy, pw. św. Jana Chrzciciela, budowany był od 1720 roku i poświęcony w roku 1750. Od 1930 roku opiekę nad sanktuarium sprawuje Zgromadzenie Księży Misjonarzy Saletynów.

Warto zwrócić uwagę na to, że chociaż obrazek „Pamiątka z Kobylanki” eksponowany jest w pogórzańskiej chałupie z Lipnicy, to przedmiot ten nabyty został do kolekcji muzealnej we wsi Gostwica, leżącej w pobliżu Podegrodzia, ok. 10 km na południowy zachód od Nowego Sącza. Pod względem etnograficznym jest to teren zamieszkały przez Lachów Sądeckich. Dziś już nie wiadomo, jak obrazek trafił do Gostwicy. Mógł zostać przywieziony jako pamiątka z pobytu w sanktuarium przez mieszkańca wsi, mógł też na przykład zostać podarowany przez inną osobę, która tam była. Jak by nie było, stanowi on jeden z wielu obrazów związanych z różnymi sanktuariami, które można znaleźć na ekspozycji sądeckiego skansenu. Są one świadectwem ważnej roli, jaką odgrywały sanktuaria i pielgrzymki w tradycyjnej wiejskiej kulturze. Należy przy tym zaznaczyć, że obrazy te niekoniecznie bywały nabywane podczas pielgrzymek – nieraz, zwłaszcza w przypadku najbardziej znanych sanktuariów, wizerunki takie były szeroko rozpowszechnione, powielane na różne sposoby, łatwo dostępne  i na trwale zadomowione w ludowej religijności. Chyba najbardziej znanym przykładem może być wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej. Obrazy znajdujące się w skansenie pochodzą najczęściej z sanktuariów małopolskich – tych najbliższych, położonych na Sądecczyźnie i w przyległych okolicach, jak i tych dalszych, znanych pielgrzymom z całej Polski i z zagranicy. Jako przykłady przedstawień związanych z tymi pierwszymi mogą posłużyć często spotykane wizerunki Matki Boskiej z Wojakowej (reprodukcja obrazu z kościoła pw. Matki Bożej Wniebowziętej w Wojakowej w powiecie brzeskim, w gminie Iwkowa), Matki Boskiej Tuchowskiej, reprodukcje obrazu Przemienienia Pańskiego z Bazyliki św. Małgorzaty w Nowym Sączu, Matki Boskiej Pocieszenia (sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w kościele Ducha Świętego przy klasztorze Jezuitów w Nowym Sączu). Przykłady wyobrażeń związanych z dalszymi sanktuariami, tymi powszechnie znanymi, ale i tymi cieszącymi się jedynie lokalnym kultem, to już wcześniej wymienione wizerunki Matki Boskiej Częstochowskiej, różnej treści obrazy pochodzące z Kalwarii Zebrzydowskiej (np. często spotykana Matka Boska Kalwaryjska), ale na przykład również wizerunek Matki Bożej Bolesnej z klasztoru Franciszkanów w Krakowie, obraz Przemienienia Pańskiego z Cmolasu koło Kolbuszowej na Podkarpaciu, Matka Boska Bronowska (Bronowicka) – reprodukcja obrazu namalowanego przez Włodzimierza Tetmajera i znajdującego się w kościele Franciszkanów w Bronowicach Wielkich koło Krakowa.

Bogusława Błażewicz