Powstanie i początki Muzeum w Nowym Sączu
Jako pierwszy ideę utworzenia muzeum regionalnego podjął w 1866 r. Szczęsny Morawski, znajdując poparcie znanych Sądeczan – Ludwika Klemensiewicza, ks. Wojciecha Grzegorzka i Wawrzyńca Firganka. Literatura historyczna nie jest zgodna co do daty powstania muzeum nowosądeckiego. Usiłując wskazać początki tej instytucji, jedni wymieniają enigmatyczny rok 1892, inni 1896, zwracając uwagę na fundację Józefa Wieniawy-Zubrzyckiego, który w tym właśnie czasie przekazał Nowemu Sączowi dworek przy ul. Jagiellońskiej z przeznaczeniem obiektu na urządzenie biblioteki i „muzeum początkowego ogólnego dla miasta”. Czy w tamtym czasie muzeum w Nowym Sączu rzeczywiście powstało? Czy w ogóle mogło powstać? – Sprawa wątpliwa. Sceptycyzm w tej kwestii pogłębia brak jakichkolwiek śladów funkcjonowania tego rodzaju placówki na przełomie XIX i XX w., skłaniając do stwierdzenia, że początkowo była to raczej deklaracja potrzeb i pragnień inteligencji sądeckiej aniżeli rzeczywistość potwierdzona programowym działaniem organizacyjnym.
Feliks Jan Szczęsny Morawski, fot Wikipedia, domena publiczna
Do poświadczonego źródłowo powołania Muzeum doszło dopiero na mocy uchwały nowosądeckiego Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej z dnia 17 maja 1909 r. Już wtedy nosiło ono nazwę „Muzeum Ziemi Sądeckiej”, funkcjonując przy Bibliotece im. Józefa Szujskiego, w której gromadzono „okruchy przeszłości”, głównie archiwalia. Była to więc afiliacja przy instytucji większej, lecz słabo jeszcze wyposażonej i ciągle się tułającej, mieszczącej się początkowo m.in. w pomieszczeniach ratusza, następnie w kamienicy przy ul. Pijarskiej 15. Po wybuchu I wojny światowej zbiory muzealne uległy rozproszeniu, ale gromadzenie pamiątek przeszłości nie zostało zaniechane. W latach dwudziestych ubiegłego stulecia akcję tworzenia zasobu muzealnego podjęto na nowo. Już wtedy działaniom tym towarzyszyło przekonanie, że jedynym odpowiednim miejscem, w którym pozyskane przedmioty o istotnym znaczeniu artystycznym i historycznym winny się znajdować był zamek starościński, wyremontowany gruntownie w latach trzydziestych. Nadzieje z tym związane ziściły się w całej pełni 12 sierpnia 1938 r., gdy w odrestaurowanym obiekcie otworzono uroczyście Muzeum Ziemi Sądeckiej, posiadające w tamtym czasie około 4 tys. eksponatów w kilku działach: sztuki kościelnej, etnografii, współczesnej sztuki plastycznej oraz krajoznawstwa (pierwsi kustosze: Romuald Reguła, Roman Szkaradek).
Zjazd Górski w Nowym Sączu w 1938 r. Fot. ze zbiorów Muzeum Ziemi Sądeckiej
W czasie II wojny światowej część eksponatów została przez Niemców zniszczona (jedynie dwa dzieła miały być zabrane), a ważniejsze z punktu widzenia okupanta archiwalia przewiezione na teren Rzeszy. Dalsze straty w zasobie muzealnym wynikły z wysadzenia zamku 18 stycznia 1945 r., będącego wynikiem współdziałania partyzantki sowieckiej i polskiego podziemia powiązanego z ruchem ludowym. Powojenne poszukiwania, wyłącznie w odniesieniu do archiwaliów wywiezionych przez okupanta na Dolny Śląsk, nie przyniosły pozytywnego rezultatu. W tej sytuacji zaczątkiem reaktywowanego 10 września 1946 r. Muzeum Ziemi Sądeckiej stał się przechowany przez okres okupacji skromny zbiór eksponatów, przekazany odradzającej się instytucji muzealnej przez Romana Szkaradka. Początkowo muzealia przechowywano głównie w kamienicy przy ul. Pijarskiej 21, okresowo przy ul. Jagiellońskiej 14. W późniejszym czasie w Domu Gotyckim, w którym regularną działalność wystawienniczą podjęto po remoncie tego obiektu w 1965 r., przygotowując na otwarcie odrestaurowanej budowli wystawę „Militaria polskie z lat 1788–1831”.
Autor: Leszek Migrała
Autor: Leszek Migrała