Stanisław Janowski (1866-1942)

Po zakończeniu studiów wrócił do Krakowa, gdzie poza malowaniem dorabiał jako ilustrator. Rozpoczął wówczas wieloletnią współpracę dwutygodnikiem „Świat” i tygodnikiem „Kłosy”. Później wykonywał także ilustracje do „Biesiady Literackiej” i „Tygodnika Ilustrowanego”. W latach 1894-1896 wraz z Ludwikiem Bollerem i zespołem malarzy stworzył Panoramę Tatr, jedno z najważniejszych swoich dzieł. Po ślubie z Gabrielą Zapolską w 1901 r., zajmował się także tworzeniem ilustracji do jej sztuk, organizowaniem przedstawień teatru objazdowego wystawiającego dzieła Zapolskiej oraz wykonywaniem scenografii. Po rozstaniu z pisarką w 1910 r., Stanisław oddał się intensywnej pracy malarskiej. Wraz z siostrą, Bronisławą Rychter-Janowską, z dużymi sukcesami wystawiali swoje prace na licznych wystawach. Wspólnie tworzyli także makaty, które cieszyły się ogromnym zainteresowaniem, a także zajęli się wykonywaniem lalek do teatrzyku Lwowskie Marionetki, poświęconego satyrze politycznej i literackiej, wzorowanego na krakowskim „Zielonym Baloniku”.

Po wybuchu wojny, 14 września 1914 r. Stanisław Janowski zaciągnął się w Nowym Sączu do Legionów Polskich, a następnie otrzymał przydział do Biura Prasowego Naczelnego Komitetu Narodowego jako korespondent wojenny. Do jego zadań należało wykonywanie rysunków, akwarel i zdjęć przedstawiających dowódców, żołnierzy, codzienne życie w obozie i okopach oraz akcje bojowe.
W ciągu czteroletniej służby wojskowej, uczestnicząc m.in. w walkach pod Limanową, w Rafajowej i Rarańczy, stworzył olbrzymią ilość materiału dokumentacyjnego, cennego zarówno ze względu na wartości artystyczne, jak i historyczne. Fotografie i prace malarskie artysty wykorzystywano do ilustracji książek, albumów i reprodukcji w formie serii pocztówek. Za wkład w dokumentowanie działalności Legionów Polskich artysta został uhonorowany w 1917 r. medalem waleczności.

Po wojnie Janowski zamieszkał w Krakowie. Otrzymywał zamówienia na liczne portrety oraz z powodzeniem sprzedawał i wystawiał swoje akwarele powstałe podczas licznych podróży po Polsce, do Włoch i Afryki północnej. Ważnym zamówieniem w tym czasie było namalowanie w 1929 r. razem z Zygmuntem Rozwadowskim dwóch panoram Lwowa przeznaczonych na Wystawę Krajową w Poznaniu. Z nastaniem II wojny światowej, ze względu na zły stan zdrowia, przestał wychodzić z domu. Nie przestawał jednak tworzyć. Malował z okna widoki na plac Szczepański i planty. W chorobie opiekowała się nim siostra Bronisława, u której zamieszkał jeszcze przed wojną. Artysta zmarł 23 lutego 1942 r. i pochowany został na Cmentarzu Rakowickim.

Na twórczość Stanisława Janowskiego składają się w głównej mierze portrety, pejzaże i weduty malowane farbami olejnymi, pastelem, akwarelą lub gwaszem. Nauka w monachijskiej akademii miała duży wpływ na jego malarstwo zwłaszcza w jej początkowej fazie. Nielicznie zachowane prace Janowskiego z tego okresu, poza sprawnym, naturalistycznym rysunkiem, cechuje również typowa dla tego środowiska ciemna i zgaszona kolorystyka, która z biegiem lat, pod wpływem licznych podróży znacznie się rozjaśni. Jednakże to pobyt w Monachium ukształtował go jako artystę i wyznaczył jego dalszą drogę twórczą naznaczoną malarstwem realistycznym, z której nigdy nie zszedł. 

Edyta Ross-Pazdyk