Aktualność
50 lat Sądeckiego Parku Etnograficznego
50 lat temu pierwsi zwiedzający weszli do Sądeckiego Parku Etnograficznego. Skansen był jeszcze skromny, można było zobaczyć dwadzieścia parę obiektów. Dzisiaj jest ich cztery razy więcej - pojedyncze budynki, zagrody, mała architektura, a nawet trzy świątynie utrzymane w kulcie. Skansen cieszy się dużym zainteresowaniem, turyści doceniają jakość zabytków i niepowtarzalną atmosferę tej muzealnej wioski.
Centralnym punktem obchodów 50-lecia skansenu będzie ogólnopolska konferencja naukowa pt. "Ślady. Świadomość pamięć - interpretacja" adresowana do specjalistów z dziedziny muzealnictwa, szczególnie skansenowskiego, etnografii czy historii. Konferencja zaplanowana została na 14-16 września 2025 r. O innych jubileuszowych wydarzeniach będziemy Państwa informować na naszej stronie, Facebooku i Instagramie.
Centralnym punktem obchodów 50-lecia skansenu będzie ogólnopolska konferencja naukowa pt. "Ślady. Świadomość pamięć - interpretacja" adresowana do specjalistów z dziedziny muzealnictwa, szczególnie skansenowskiego, etnografii czy historii. Konferencja zaplanowana została na 14-16 września 2025 r. O innych jubileuszowych wydarzeniach będziemy Państwa informować na naszej stronie, Facebooku i Instagramie.
Decyzja o realizacji skansenu została podjęta w 1969 r. przez władze miejskie, z inicjatywy Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie — Hanny Pieńkowskiej i ówczesnego dyrektora Muzeum — Tadeusza Szczepanka. Założenia projektowe Parku opracował w części architektonicznej Wojciech Szczygieł, w części etnograficznej Tadeusz Szczepanek. Autorką koncepcji skansenu jako ekspozycji typu „muzeum – wieś” była Maria Brylak-Załuska, a pierwszym realizatorem, długoletnim kierownikiem skansenu i późniejszym opiekunem (z racji pełnienia funkcji wojewódzkiego konserwatora zabytków) – Zygmunt Lewczuk. Ideą, aktualną do dzisiaj, było kompleksowe zagospodarowanie terenu z urządzeniem ekspozycji w taki sposób, aby wszystkie elementy: architektura, wyposażenie wnętrz, zieleń, drogi, płoty pozwalały odwiedzającym przenieść się na XIX-wieczną wieś.
Stawianie chałupy z Zagorzyna w skansenie
Po sześciu latach od rozpoczęcia budowy, 15 września 1975 roku, udostępniono zwiedzającym ekspozycję Sądeckiego Parku Energicznego. W chwili otwarcia w dzielnicy Falkowa na jedenastu hektarach stało 26 zabytków drewnianego budownictwa ludowego. Relokowanie obiektów do skansenu poprzedzone było badaniami terenowymi, pozwalającymi wybrać reprezentacyjne obiekty albo takie, którym groziło zniszczenie. Dziś w skansenie znajduje się 80 obiektów.
Dzień otwarcia skansenu w roku 1975
Podejmując temat jubileuszu zachęcamy do zapoznania się z artykułem Wojciecha Szczygła pt. Koncepcja urbanistyczna Sądeckiego Parku Etnograficznego w Gołąbkowicach-Falkowej (Rocznik Sądecki, T. 15/16 (1974-1977), s. 493-524.) dostępnym on-line w serwisie Sądeckiej Biblioteki Cyfrowej https://sbc.nowysacz.pl/dlibra/publication/265/edition/263/content
Poniżej kilka wyimków z artykułu:
- Szacunkowe przyjęcie istniejących zasobów drewnianych w skali byłego powiatu na 16 tysięcy obiektów stanowi w stosunku do 23.148 budynków w roku 1970 wielkość 69 %. Progresywne wypieranie stanu istniejącego w ciągu pięciolecia to jest do roku 1975 o dalsze 9.000 obiektów projektowanych, zmniejszy zasoby drewniane do 7.000, to jest do 35 %. Następny okres do roku 1985, jest ostatecznym „progiem" istnienia budownictwa drewnianego.
- Ogólna analiza ruchu budowlanego w Sądecczyźnie za ostatnie 15 lat, obejmująca między innymi okres tak zwanego „eksperymentu sądeckiego" potwierdza, że dotychczas co druga zagroda zmieniła już swój dawniejszy charakter, w związku z tym śmiało można powiedzieć, że przy zniszczeniach z okresu II wojny światowej, zniszczeniach z okresu powojennej działalności band (zwłaszcza rejonu południowo-wschodniego powiatu), przy starzeniu się obiektów i materiału drewnianego - proces deformacji historycznej dziewiętnastowiecznej przestrzennej struktury wsi sądeckiej i małych miasteczek przekracza 65°/o, a w niektórych rejonach, przy głównych traktach komunikacji kołowej i kolejowej, obrzeży miast Nowego Sącza, Starego Sącza, Krynicy, Grybowa, Muszyny, Piwnicznej, sąsiedztwa zakładów przemysłowych i ośrodków gospodarczych, dochodzi do 90%.
- W projektowanym parku stanowiącym muzeum pod otwartym niebem przewidziano zgromadzenie wytworów kultury i sztuki ludowej Sądecczyzny, przede wszystkim wartościowych zabytków architektury drewnianej. Uratowane obiekty wraz z regionalnym wyposażeniem zostaną przeniesione z naturalnych stanowisk i umieszczone w odpowiednich grupach, względnie zespołach z zachowaniem kryterium historycznego, klasowego oraz przestrzennego. Plan przestrzenny rozmieszcza grupy etniczne Lachów, Górali, Pogórzan i Łemków oraz inne zespoły zgodnie z ich naturalnym siedliskiem terytorialnie, fizjograficznie i krajobrazowo.
- Celem najważniejszym było, by ta wieś muzealna dała prawdziwy przekaz historycznego procesu kształtowania się osadnictwa w ścisłym jego związku z naturalnym środowiskiem Sądecczyzny. W kompozycji przestrzennej, dla skontrastowania i wzbudzenia ostrzejszej reakcji zwiedzających, lokuje się zespoły w grupach na zasadzie przeciwstawiania (zagroda biedniacka w pobliżu zagrody zamożnej, skromnie ukształtowana w bryle w sąsiedztwie wieloobiektowej zagrody bogatej).
Autor: Teresa Ortyl
Poniżej kilka wyimków z artykułu:
- Szacunkowe przyjęcie istniejących zasobów drewnianych w skali byłego powiatu na 16 tysięcy obiektów stanowi w stosunku do 23.148 budynków w roku 1970 wielkość 69 %. Progresywne wypieranie stanu istniejącego w ciągu pięciolecia to jest do roku 1975 o dalsze 9.000 obiektów projektowanych, zmniejszy zasoby drewniane do 7.000, to jest do 35 %. Następny okres do roku 1985, jest ostatecznym „progiem" istnienia budownictwa drewnianego.
- Ogólna analiza ruchu budowlanego w Sądecczyźnie za ostatnie 15 lat, obejmująca między innymi okres tak zwanego „eksperymentu sądeckiego" potwierdza, że dotychczas co druga zagroda zmieniła już swój dawniejszy charakter, w związku z tym śmiało można powiedzieć, że przy zniszczeniach z okresu II wojny światowej, zniszczeniach z okresu powojennej działalności band (zwłaszcza rejonu południowo-wschodniego powiatu), przy starzeniu się obiektów i materiału drewnianego - proces deformacji historycznej dziewiętnastowiecznej przestrzennej struktury wsi sądeckiej i małych miasteczek przekracza 65°/o, a w niektórych rejonach, przy głównych traktach komunikacji kołowej i kolejowej, obrzeży miast Nowego Sącza, Starego Sącza, Krynicy, Grybowa, Muszyny, Piwnicznej, sąsiedztwa zakładów przemysłowych i ośrodków gospodarczych, dochodzi do 90%.
- W projektowanym parku stanowiącym muzeum pod otwartym niebem przewidziano zgromadzenie wytworów kultury i sztuki ludowej Sądecczyzny, przede wszystkim wartościowych zabytków architektury drewnianej. Uratowane obiekty wraz z regionalnym wyposażeniem zostaną przeniesione z naturalnych stanowisk i umieszczone w odpowiednich grupach, względnie zespołach z zachowaniem kryterium historycznego, klasowego oraz przestrzennego. Plan przestrzenny rozmieszcza grupy etniczne Lachów, Górali, Pogórzan i Łemków oraz inne zespoły zgodnie z ich naturalnym siedliskiem terytorialnie, fizjograficznie i krajobrazowo.
- Celem najważniejszym było, by ta wieś muzealna dała prawdziwy przekaz historycznego procesu kształtowania się osadnictwa w ścisłym jego związku z naturalnym środowiskiem Sądecczyzny. W kompozycji przestrzennej, dla skontrastowania i wzbudzenia ostrzejszej reakcji zwiedzających, lokuje się zespoły w grupach na zasadzie przeciwstawiania (zagroda biedniacka w pobliżu zagrody zamożnej, skromnie ukształtowana w bryle w sąsiedztwie wieloobiektowej zagrody bogatej).
Autor: Teresa Ortyl
Kościół św. św. Piotra i Pawła z Łososiny Dolnej, zdjęcie współczesne z archiwum MZS