Figura „Chrystus na osiołku”

Informacje

Nr inwentarza

MNS MP 753 S, KW MP 8803

Dział

Dział Etnografii

Technika

odlew, wymiary: 151 x 136,5 x 75,5 cm

Materiał

masa drewnopodobna polichromowana, skóra, metal

Klasyfikacja praw autorskich

Opis

Umieszczona na czterokołowym wózku, rzeźba Chrystusa na osiołku jest wierną kopią figury z 1. poł. XVI w., pochodzącej z klasztoru klarysek w Starym Sączu. Wykonana została w technice odlewu z drewnopodobnej masy, odpornej na warunki atmosferyczne, doskonale nadającej się do obiektów użytkowanych i przechowywanych w zmiennych warunkach klimatycznych. Rzeźba powstała z myślą o odtwarzaniu w Sądeckim Parku Etnograficznym tradycyjnej procesji w czasie Niedzieli Palmowej upamiętniającej wjazd Chrystusa do Jerozolimy. Przedstawia ona Jezusa ubranego w czerwoną szatę, siedzącego okrakiem na osiołku, prawą rękę unoszącego w geście błogosławieństwa, a lewej trzymającego pierwotnie wodze lub palmę.

Pierwowzór omawianej rzeźby jest jednym z czterech wyobrażeń tego typu powstałych w Polsce i zachowanych do dnia dzisiejszego. Pozostałe obiekty pochodzą z: kościołów parafialnych w Szydłowcu (3. ćwierć XV w.)
i Rzepienniku Biskupim z początku XVI w. (zachowany jedynie fragment figury Chrystusa), znajdujące się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, oraz z kościoła we wsi Rybie Nowe z około 1520 r., obecnie przechowywany w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie.

Źródłem wyobrażeń Chrystusa na osiołku są biblijne opisy jego wjazdu do Jerozolimy. Przybywającego do miasta Jezusa witały tłumy ludzi z gałązkami palmowymi w dłoniach, rozpościerając przed nim swoje szaty. Wydarzenie to upamiętnione jest w liturgii Kościoła podczas Niedzieli Palmowej, a najstarszy opis ceremonii tego święta pochodzi z około 400 r. W średniowiecznej Polsce procesje wyglądały różnorako: mogły odbywać się pomiędzy dwoma świątyniami, prowadzić wokół kościoła albo w jego wnętrzu. Podobnie jak w całej Europie, różny był również sposób wyobrażania Chrystusa, którego uosabiano pod postacią krzyża, hostii, księgi Pisma św., obrazu lub rzeźby. Z uwagi na niewielką liczbę zachowanych w Polsce figur Chrystusa na osiołku, prawdopodobnie nie były one często wykorzystywane podczas tej ceremonii.

Ikonografia sceny wjazdu do Jerozolimy wywodzi się z antycznych przedstawień triumfalnych, cesarskich wjazdów do miasta i nieco zmodyfikowana weszła do sztuki chrześcijańskiej. Najstarsze przykłady tego przedstawienia pochodzą z IV w. i znajdują się na wczesnochrześcijańskich sarkofagach. W zależności od sposobu siedzenia Chrystusa na osiołku wyodrębnić można dwa rodzaje wizerunków – bizantyjski ukazujący Jezusa dosiadającego zwierzę bokiem oraz zachodni przedstawiający go jadącego okrakiem. Najwcześniejsze, zachowane rzeźby Chrystusa na osiołku, wykorzystywane w obrzędach liturgii wielkanocnej, pochodzą z terenów Europy Zachodniej i datowane są na koniec XIII w. Mniej więcej w tym samym czasie wykształcił się również schemat ikonograficzny tych wizerunków: dużych rozmiarów osiołek stał na płaskiej platformie zaopatrzonej w koła lub uchwyty do noszenia. Na nim siedział Chrystus ubrany w długą szatę, błogosławiący prawą ręką, a w lewej trzymający zazwyczaj wodze, rzadziej księgę lub palmę. Na niektórych rzeźbach głowę Jezusa otacza korona cierniowa albo wiązki promieni.

Obiekty tego typu najbardziej rozpowszechnione były na terenie krajów niemieckojęzycznych, a do    czasów obecnych zachowało się ich ponad 160, z czego zdecydowana większość pochodzi z przełomu XV i XVI w. kiedy procesje z Chrystusem na osiołku w Niedzielę Palmową były bardzo rozpowszechnione. Z nastaniem reformacji, a później oświecenia, zaczęto krytykować obrzędy wykorzystujące plastyczne przedstawienia świętych wizerunków jako formę bałwochwalstwa. Figury Chrystusa na osiołku straciły wówczas na popularności, a w skrajnych przypadkach nawet je niszczono.

Edyta Ross-Pazdyk